Əziz müsəlmanlar, inkar olunmaz faktdır ki, Əməvi siyasətinin başlıca məqsədlərindən biri həqiqi İslamın təbliğçiləri olan Əhli-beytin (əleyhimus-səlam) insanlar arasında nüfuzunun aşağı salınması, onların fəzilətləiri barədə hədislərin gizlədilməsi və əks olaraq, onları aşağılayan rəvayətlərin uydurulması olmuşdur. Təsadüfi deyil ki, Əməvilər dövründə illərlə Allah Rəsulunun (səllallahu əleyhi və alihi) minbərindən başda Hz.Əli (əleyhis-səlam) olmaqla, Əhli-beyt (əleyhimus-səlam) üzvləri və onları sevənlər lənətlənmiş və təhqir edilmişdir.

Tarixin bu acı anları müxtəlif hədis və tarix kitablarında dövrümüzə gəlib çatmış və hətta Əməvi və Abbasi siyasətlərindən öz nəsibini almış bəzi mənbələrdə də bu məsələ öz əksini tapmışdır. Əhli-xilafın ikinci ən səhih kitabı olan “Səhih Müslim”də Muaviyənin Səd ibn Əbi Vəqqasa Hz.Əlini (əleyhis-səlam) söyməsini əmr edən rəvayət nəql edilmişdir.

(2404) - 32حَدَّثَنَا قُتَيْبَةُ بْنُ سَعِيدٍ، وَمُحَمَّدُ بْنُ عَبَّادٍ - وَتَقَارَبَا فِي اللَّفْظِ - قَالَا: حَدَّثَنَا حَاتِمٌ وَهُوَ ابْنُ إِسْمَاعِيلَ - عَنْ بُكَيْرِ بْنِ مِسْمَارٍ، عَنْ عَامِرِ بْنِ سَعْدِ بْنِ أَبِي وَقَّاصٍ، عَنْ أَبِيهِ، قَالَ: أَمَرَ مُعَاوِيَةُ بْنُ أَبِي سُفْيَانَ سَعْدًا فَقَالَ: مَا مَنَعَكَ أَنْ تَسُبَّ أَبَا التُّرَابِ؟ فَقَالَ: أَمَّا مَا ذَكَرْتُ ثَلَاثًا قَالَهُنَّ لَهُ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَلَنْ أَسُبَّهُ، لَأَنْ تَكُونَ لِي وَاحِدَةٌ مِنْهُنَّ أَحَبُّ إِلَيَّ مِنْ حُمْرِ النَّعَمِ، سَمِعْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يَقُولُ لَهُ، خَلَّفَهُ فِي بَعْضِ مَغَازِيهِ، فَقَالَ لَهُ عَلِيٌّ: يَا رَسُولَ اللهِ خَلَّفْتَنِي مَعَ النِّسَاءِ وَالصِّبْيَانِ؟ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: «أَمَا تَرْضَى أَنْ تَكُونَ مِنِّي بِمَنْزِلَةِ هَارُونَ مِنْ مُوسَى؟ إِلَّا أَنَّهُ لَا نُبُوَّةَ بَعْدِي» وَسَمِعْتُهُ يَقُولُ يَوْمَ خَيْبَرَ «لَأُعْطِيَنَّ الرَّايَةَ رَجُلًا يُحِبُّ اللهَ وَرَسُولَهُ، وَيُحِبُّهُ اللهُ وَرَسُولُهُ» قَالَ فَتَطَاوَلْنَا لَهَا فَقَالَ: «ادْعُوا لِي عَلِيًّا» فَأُتِيَ بِهِ أَرْمَدَ، فَبَصَقَ فِي عَيْنِهِ وَدَفَعَ الرَّايَةَ إِلَيْهِ، فَفَتَحَ اللهُ عَلَيْهِ، وَلَمَّا نَزَلَتْ هَذِهِ الْآيَةُ: {فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ} [آل عمران: 61] دَعَا رَسُولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَلِيًّا وَفَاطِمَةَ وَحَسَنًا وَحُسَيْنًا فَقَالَ: «اللهُمَّ هَؤُلَاءِ أَهْلِي»

Quteybə b. Səid və Muhəmməd b. Abbad bizə rəvayət etdilər və dedilər: Hatəm (ibn İsmayıl) bizə Bukeyr b. Mismardan, o da Amir b. Sad b. Əbi Vəqqasdan, o da atasından onun belə dediyini rəvayət etdi: Müaviyə ibn Əbu Süfyan Sədə əmr etdi. (Lakin Sədin onun əmrinə tabe olmadığını gördükdə) dedi: “Sənə Əbu Turabı (Əlini) söyməyə nə mane olur?"

Sad cavab verdi: “Allah Rəsulu (s.ə.v) (Əli haqqında) üç şey deyib ki, mən heç vaxt onu söymərəm. Əgər həmin üç şeydən biri mənim olsaydı, (bu) mənə qırmızı rəngli dəvə sürüsündən daha sevimli olardı”.

Müharibələrin birində Allahın Rəsulu (s.ə.v) onu öz yerinə canişin təyin etdikdə Əli ona dedi: “Ey Allahın Peyğəmbəri! Məni qadın və uşaqlarların içərisində qoyub gedirsən?” Allahın Rəsulu (s.ə.v) ona dedi: “Məgər sən mənə olan nisbətinin Harunun Musaya olan nisbəti kimi olmasına razı deyilsən? Lakin bir fərqlə ki, məndən sonra peyğəmbərlik olmayacaqdır”.

Xeybər (müharibəsi) günü (Peyğəmbərin) belə buyurduğunu eşitdim: “Sabah bayrağı elə bir adama həvalə edəcəyəm ki, o, Allahı və Onun Peyğəmbərini sevir, Allah və Onun Peyğəmbəri də onu sevirlər.” Nəhayət, (səhər açıldı və) biz (hansımızın bu şərəfə nail olacağını görmək üçün) bayrağa tərəf boylanıb durduq. Peyğəmbər (s.ə.v): “Əlini mənim yanıma çağırın!”, – dedi. (Əli) onun yanına gəldi. Onun gözləri ağrıyırdı. (Peyğəmbər mübarək) ağzının suyundan onun gözlərinə sürtdü. Sonra bayrağı ona həvalə etdi”.

Həmçinin, “Gəlin biz də oğlanlarımızı, siz də oğlanlarınızı...” (Ali İmran, 61) – ayəsi nazil olduqda Allahın Rəsulu (s.ə.v) Əlini, Fatiməni, Həsəni və Hüseyni yanına çağırıb: “İlahi, bunlar mənim ailəmdirlər”, – dedi.

Müslim ibn əl-Həccac, əs-Səhih, s.1129, №2404(32); Dar Teybə, ər-Riyad, Səudiyyə Ərəbistanı, 1427/2006; təhqiq: Nəzər b. Muhəmməd əl-Qurtubi

MUHYİDDİN ƏN-NƏVƏVİNİN MUAVİYƏNİ MÜDAFİƏ CƏHDLƏRİ

Bəziləri bu rəvayətdə Muaviyəni müdafiə etmiş və əsla belə bir əmrin verilmədiyini söyləmişlər. Bu müdafiəçilərin başında “Səhih Müslim”ə şərh yazan Muhyiddin ən-Nəvəvi durur desək, bəlkə də yanılmarıq.

قال العلماء: الْأَحَادِيث الْوَارِدَة الَّتِي فِي ظَاهِرهَا دَخَل عَلَى صَحَابِيّ يَجِبُ تَأْوِيلُهَا. قَالُوا: وَلَا يَقَعُ فِي رِوَايَات الثِّقَات إِلَّا مَا يُمْكِنُ تَأْوِيلُهُ. فَقَوْل مُعَاوِيَة هَذَا لَيْسَ فِيهِ تَصْرِيح بِأَنَّهُ أَمَرَ سَعْدًا بِسَبِّهِ، وَإِنَّمَا سَأَلَهُ عَنْ السَّبَب الْمَانِع لَهُ مِنْ السَّبّ، كَأَنَّهُ يَقُول: هَلْ اِمْتَنَعْت تَوَرُّعًا، أَوْ خَوْفًا، أَوْ غَيْر ذَلِكَ. فَإِنْ كَانَ تَوَرُّعًا وَإِجْلَالًا لَهُ عَنْ السَّبَب فَأَنْتَ مُصِيب مُحْسِن، وَإِنْ كَانَ غَيْر ذَلِكَ فَلَهُ جَوَاب آخَر، لَعَلَّ سَعْدًا قَدْ كَانَ فِي طَائِفَة يَسُبُّونَ فَلَمْ يَسُبَّ مَعَهُمْ، وَعَجَزَ عَنْ الْإِنْكَار، وَأَنْكَرَ عَلَيْهِمْ، فَسَأَلَهُ هَذَا السُّؤَال. قَالُوا: وَيَحْتَمِلُ تَأْوِيلًا آخَر أَنَّ مَعْنَاهُ مَا مَنَعَك أَنْ تُخَطِّئَهُ فِي رَأْيه وَاجْتِهَاده ، وتظهر للناس حسن رأينا واجتهادنا ، وأنه أخطأ ؟

Alimlər demişlər: ”Zahirindən hər hansısa bir səhabə barədə nöqsan (və eyb) anlaşılan hədisləri təvil etmək gərəkdir”. Onlar demişlər: “Siqə şəxslərin hədislərində yalnız təvili mümkün olan şeylər mövcud ola bilər.” Müaviyənin bu sözündən də açıqca bu başa düşülmür ki, o Sədə Əlini söyməyi əmr edib. Müaviyə ondan məhz Əlini söyməsinə mane olan səbəbi soruşub (başqa heç nə). Sanki belə demək istəyib ki: “Öz xoşluğunla bu işi tərk etmisən, ya qorxu üzündən? Ya nə səbəbdən? Əgər öz xoşluğunla və onun söyülməkdən uca olduğunu düşünərək bu işi etmisənsə, o zaman sən düz edirsən və yaxşı iş görürsən. Yox əgər bundan qeyri bir şeyə görə (bu işi tərk etmisənsə) o zaman bunun ayrı cavabı var”. Bəlkə də Səd Əlini söyən bir dəstənin içində imiş, lakin onlarla birgə söyməyibmiş. Bunu edə bilməmiş və onların bu işlərinə etiraz edibmiş. Həmçinin demişlər: “(Hədisin mənası barədə) belə bir təvil də ehtimal edilir ki, hədisin mənası budur ki, sənə nə mane olur ki, onun (Əlinin) rəy və ictihadının yanlış olduğunu söyləyəsən, əvəzində camaata bizim rəy və ictihadımızın düzgün olduğunu, onun isə xəta etdiyini çatdırasan?”

Muhyiddin ən-Nəvəvi, əl-Minhac fi şərh Səhih Müslim, s.1470; Beyr əl-Əfkar, ər-Riyad, Səudiyyə Ərəbistanı

RƏVAYƏTİN ƏSL MAHİYYƏTİ:

Muaviyə Səd ibn Əbi Vəqqasa “sənə Əbu Turabı söyməyə nə mane olur?” sualını verməmişədn qabaq bir şey etməyi əmr edir. Bəs nə etməyi əmr edir? Bu əmr olunan işin ədən ibarət olduğunu bilmək üçün əvvəlki suala diqqət etmək lazımdır:

ما منعك أن تسب أبا التراب؟

“Sənə Əbu Turabı söyməyə nə mane olur?”

Klassik ərəb dilində bu cümlə quruluşu birbaşa əmrin nə üçün yerinə yetirilmədiyi barədə xəbər almaq üçün əmr verənin özü tərəfindən istifadə edilirdi. Başqa sözlə desək, əgər “A”, “B”-yə “C”-ni vurmağı əmr edirsə və “B” bu əmrə tabe olmursa, o zaman “A” “B”-yə deyəcək: “Sənə “C”ni vurmağa nə mane olur?”

Bu sual formasının işlədildiyi digər bir hal bundan ibarətdir ki, “A” “B”-yə nəyisə etməyi əmr etmir, lakin buna baxmayaraq, “B”-nin bu əməli etməməsindən xoşagəlməz şəkildə təəccüblənir və sarsılır.

Birinci formaya Qurani-Kərimdən misal:

قال يا إبليس ما منعك أن تسجد لما خلقت بيدي أستكبرت أم كنت من العالين

(Allah) dedi: “Ey İblis! Sənə Mənim iki əlimlə yaratdığıma səcdə etməyə mane olan nə idi? Təkəbbür göstərdin, yoxsa böyüklərdənmi olmuşdun?” (Sad, 38:75)

Digər bir nümunə:

قال ما منعك ألا تسجد إذ أمرتك

(Allah İblisə) dedi: “Mən sənə əmr etdikdə sənə səcdə etməyə nə mane oldu?” (Əraf, 7:12)

İkinci formaya isə aşağıdakı ayəni misal göstərmək olar:

قال يا هارون ما منعك إذ رأيتهم ضلوا

(Musa) dedi: “Ey Harun! Onların azdıqlarını gördüyün zaman sənə nə mane oldu ki, (Ta ha, 20:92)

Açıq-aşkardır ki, Səd ibn Əbi Vəqqasın vəziyyəti birinci versiyaya uyğundur. Burada birbaşa nəyinsə edilməsi üçün əmr var. Belə olduqda, sualdan anlaşılır ki, Muaviyə Sədə Hz.Əlini (əleyhis-səlam) söyməyi əmr etmişdi.

Bəziləri deyə bilər ki, bu sadəcə şiələrin qərəzli iddiasıdır və əslində rəvayətin izahı məhz Muhyiddin ən-Nəvəvinin dediyi kimidir. O zaman biz öz növbəmizdə əhli-sünnənin bir sıra tanınmış və böyük simalarından bu rəvayətin şərhi və alimlər tərəfindən necə başa düşüldüyünə dair bir neçə fakta müraciət edərik.

1. ŞEYX MUSA ŞAHİN LAŞİN

Müasir dövrün ən böyük əhli-xilaf alimlərindən olan Musa Şahin Laşin həmin hədisin şərhində yazır:

(أمر معاوية بن أبي سفيان سعدا) المأمور به محذوف، لصيانة اللسان عنه، و التقدير: أمره بسب علي رضي الله عنه، و كان سعد قد اعتزل الفتنة (حرب علي مع خصومه) ولعله اشتهر عنه الدفاع عن علي.
فقال: (ما منعك أن تسب أبا التراب)؟ معطوف علي محذوف، والتقدير: امر معاويه سعدا أن يسب عليا، فأمتنع، فقال له: ما منعك؟
و يحاول النووي تبرئة معاوية من هذا السوء فيقول: قال العلماء: الْأَحَادِيث الْوَارِدَة الَّتِي فِي ظَاهِرهَا دَخَل عَلَى صَحَابِيّ يَجِبُ تَأْوِيلُهَا. قَالُوا: وَلَا يَقَعُ فِي رِوَايَات الثِّقَات إِلَّا مَا يُمْكِنُ تَأْوِيلُهُ. فَقَوْل مُعَاوِيَة هَذَا لَيْسَ فِيهِ تَصْرِيح بِأَنَّهُ أَمَرَ سَعْدًا بِسَبِّهِ، وَإِنَّمَا سَأَلَهُ عَنْ السَّبَب الْمَانِع لَهُ مِنْ السَّبّ، كَأَنَّهُ يَقُول: هَلْ اِمْتَنَعْت تَوَرُّعًا، أَوْ خَوْفًا، أَوْ غَيْر ذَلِكَ. فَإِنْ كَانَ تَوَرُّعًا وَإِجْلَالًا لَهُ عَنْ السَّبَب فَأَنْتَ مُصِيب مُحْسِن، وَإِنْ كَانَ غَيْر ذَلِكَ فَلَهُ جَوَاب آخَر، لَعَلَّ سَعْدًا قَدْ كَانَ فِي طَائِفَة يَسُبُّونَ فَلَمْ يَسُبَّ مَعَهُمْ، وَعَجَزَ عَنْ الْإِنْكَار، وَأَنْكَرَ عَلَيْهِمْ، فَسَأَلَهُ هَذَا السُّؤَال. قَالُوا: وَيَحْتَمِلُ تَأْوِيلًا آخَر أَنَّ مَعْنَاهُ مَا مَنَعَك أَنْ تُخَطِّئَهُ فِي رَأْيه وَاجْتِهَاده ، وتظهر للناس حسن رأينا واجتهادنا ، وأنه أخطأ ؟ . اهـ.
وهذا تأويل واضح التعسف والبعد، والثابت أن معاوية كان يأمر بسب علي، وهو غير معصوم، فهو يخطئ، ولكننا يجب أن نمسك عن انتقاص أي من أصحاب رسول الله صلى الله عليه وسلم، وسب علي في عهد معاوية صريح في روايتنا التاسعة.

”Müaviyə ibn Əbu Süfyan Sədə əmr etdi”: burada əmr olunan şey dilə gətirilmək istənmədiyinə görə silinmişdir. Nəzərdə tutulan isə belədir: “Ona Əlini –radiyallahu anh– söyməyi əmr etdi”. Səd fitnədən (Əlinin rəqibləri ilə olan döyüşündən) uzaq durmuşdu və bəlkədə onun barəsində Əlini müdafiə etməsi məşhurlaşmışdı.

Sonra Müaviyə deyir: “Sənə Əbu Turabı söyməyə nə mane oldu?”: burada “mətuf” olan “Əli” sözü silinmişdir. Nəzərdə tutulan isə belədir: “Müaviyə Sədə Əlini söyməyi əmr etdi. O bundan imtina etdikdə, Müaviyə ona dedi: “Sənə bunu etməyə nə mane oldu?”

Nəvəvi Müaviyəni bu pis işdən uzaq göstərməyə çalışaraq deyir: “Alimlər demişlər: ”Zahirindən hər hansısa bir səhabə barədə nöqsan (və eyb) anlaşılan hədisləri təvil etmək gərəkdir”. Onlar demişlər: “Siqə şəxslərin hədislərində yalnız təvili mümkün olan şeylər mövcud ola bilər.” Müaviyənin bu sözündən də açıqca bu başa düşülmür ki, o Sədə Əlini söyməyi əmr edib. Müaviyə ondan məhz Əlini söyməsinə mane olan səbəbi soruşub (başqa heç nə). Sanki belə demək istəyib ki: “Öz xoşluğunla bu işi tərk etmisən, ya qorxu üzündən? Ya nə səbəbdən? Əgər öz xoşluğunla və onun söyülməkdən uca olduğunu düşünərək bu işi etmisənsə, o zaman sən düz edirsən və yaxşı iş görürsən. Yox əgər bundan qeyri bir şeyə görə (bu işi tərk etmisənsə) o zaman bunun ayrı cavabı var”. Bəlkə də Səd Əlini söyən bir dəstənin içində imiş, lakin onlarla birgə söyməyibmiş. Bunu edə bilməmiş və onların bu işlərinə etiraz edibmiş. Həmçinin demişlər: (Hədisin mənası barədə) belə bir təvil də ehtimal edilir ki, hədisin mənası budur ki, sənə nə mane olur ki, onun (Əlinin) rəy və ictihadının yanlış olduğunu söyləyəsən, əvəzində camaata bizim rəy və ictihadımızın düzgün olduğunu, onun isə xəta etdiyini çatdırasan?” Nəvəvinin sözü bitdi.

Bu inadkarlıqdan (doğması) və əlaqəsiz olması açıq-aşkar (ortada) olan bir təvildir. Sabit olan budur ki, Müaviyə Əlinin söyülməsini əmr edirdi. O məsum deyil və buna görə də xəta edə bilər. Lakin bizə vacib olan budur ki, Peyğəmbər (sallallahu əleyhi [və alihi] və səlləm) səhabələrindən heç birini alçatlmayaq. Müaviyənin zamanında Əlinin söyülməsi bizim doqquzuncu rəvayətimizdə açıqca göstərilir.

Musa Şahin Laşin, Fəth əl-munim fi şərh Səhih Müslim, c.9, s.332; Dar əl-Şuruq, Əmman, 2002/1423

Gördüyünüz kimi, bu əhli-sünnə alimi çəkinmədən Muhyiddin ən-Nəvəvinin təəssübkeşliyini rədd edir və faktı açıqca söyləyir.

2. ŞEYX MUHƏMMƏD ƏL-ƏMİN ƏL-HİRƏRİ

Digər bir əhli-sünnə alimi Şeyx Muhəmməd əl-Əmin əl-Hirəri bu hədisin şərhində yazır:

(أمر معاوية بن أبي سفيان) الأموي الشامي، الخليفة المشهور (سعداً) بن أبي وقاص رضي الله عنهما أي أمره بسب علي بن أبي طالب رضي الله عنه فأبى سعد أن يسب علياً (فقال) معاوية بن أبي سفيان لسعد: (ما منعك) يا سعد (أن تسب أبا التراب) علي بن أبي طالب حين أمرتك أن تسبه، وأبو التراب كنية علي بن أبي طالب رضي الله عنه كناه به النبي صلى الله عليه وسلم حين نام في تراب المسجد النبوي وأيقظه...".

”Əmr etdi Müaviyə ibn Əbi Süfyan”: əməvi və şamlı şəxs; məşhur xəlifə, “Sədə”: Əbi Vəqqasın oğluna. Yəni, ona Əli ibn Əbi Talibi söyməyi əmr etdi. Səd Əlini söyməyi rədd etdi. Müaviyə ibn Əbi Süfyan Sədə “dedi:”, “Nə sənə mane oldu ki” ey Səd, söyməni əmr etdiyimi zaman “Əbu Turabı” - Əli ibn Əbi Talibi - “söymədin?”

Əbu Turab Əli ibn Əbi Talibin (Allah ondan razı olsun) künyəsidir. Bunu ona Allah Rəsulu (sallallahu əleyhi [və alihi] və səlləm) vermişdir. O zaman ki, Əli Peyğəmbər məscidində yatmışdı və Peyğəmbər gəlib onu oyatmışdı...

Şeyx Muhəmməd əl-Əmin əl-Hirəri, əl-Kəukəb əl-vəhhac vər-raud əl-bəhhac fi şərh Səhih Muslim bin Həccac, c. 23, s.444. Dar əl-Mənhəc, Ciddə, Səudiyyə Ərəbistanı, birinci çap, 1430/2009

3. İMAM ƏHMƏD İBN ÖMƏR ƏL-QURTUBİ

Başqa bir əhli-sünnə alimi Əhməd ibn Ömər əl-Qurtubi yazır:

وقول معاوية لسعد بن أبي وقاص : (( ما منعك أن تسب أبا تراب )) ؛ يدل : على أن مقدم بني أمية كانوا يسبون عليا وينتقصونه ، وذلك كان منهم لما وقر في أنفسهم من أنه أعان على قتل عثمان ، وأنه أسلمه لمن قتله ، بناء منهم على أنه كان بالمدينة ، وأنه كان متمكنا من نصرته . وكل ذلك ظن كذب ، وتأويل باطل غطى التعصب منه وجه الصواب

Müaviyənin Səd ibn Əbi Vəqqasa dediyi “Sənə Əbu Turabı söyməyə nə mane olur?” sözü buna dəlalət edir ki, Bəni-Üməyyənin böyükləri Əlini söyür və onu təhqir edirdilər. Bu, onların daxillərində yaranan bir kinə görə idi ki, Əli Osmanın qətlinə yardım etmiş və onu qatillərinə təslim etmişdi. Onlar deyirdilər ki, Əli o zaman Mədinədə idi və Osmana yardım edə bilərdi. Bütün bunlar yalan bir zənn və batil bir təvil idilər ki, (onlar nəticəsində) yaranan təəssübkeşlik doğru olanın üstünü örtmüşdü.

Əhməd ibn Ömər əl-Qurtubi, əl-Mufhim lima işkal min təlxis kitab Müslim, c.6, s.272; Dar əl-Kəlim əl-Təyyib, Dəməşq/Beyrut – Dar İbn Kəsir, Dəməşq/Beyrut; 1417/1996; təhqiq: Muhyiddin Dib Mistu, Əhməd Muhəmməd əs-Seyyid, Yusif Əli Bidyəvi, Mahmud İbrahim Bəzzal

4. İMAM ƏLİ ƏL-QARİ

Məşhur hənəfi alimi Əli ibn Sultan Muhəmməd əl-Qari də Müslimin rəvayətinin eynilə bizim dediyimiz kimi başa düşmüşdür. O yazır:

عن سعد قال : أمر معاوية سعدا أن يسب أبا تراب فقال : أما ما ذكرت ثلاثا قالهن رسول الله – صلى الله عليه وسلم – فلن أسبه لأن يكون في واحدة منهن أحب إلي من حمر النعم ، سمعت رسول الله – صلى الله عليه وسلم – يقول له ، وخلفه في بعض مغازيه فقال علي : تخلفني مع النساء والصبيان ؟ فقال له رسول الله – صلى الله عليه وسلم – : ” أما ترضى أن تكون مني بمنزلة هارون من موسى إلا أنه لا نبي بعدي ” وسمعته يقول يوم خيبر : ” لأعطين الراية ” وذكر القصة ، ولما نزلت هذه الآية : تعالوا ندع أبناءنا وأبناءكم ” دعا رسول الله ” عليا وفاطمة والحسن والحسين وقال : ” اللهم هؤلاء أهل بيتي “ أخرجه مسلم والترمذي

Müaviyə Sədə əmr etdi ki, Əbu Turabı söysün. Səd dedi: Allah Rəsulunun (sallallahu əleyhi [və alihi] və səlləm) onun barəsində dediyi üç şeyi xatırladığım müddətcə heç vaxt onu söymərəm. Onlardan birinin məndə olması mənim üçün qırmızı dəvədən daha sevimlidir. (Birinci budur ki) döyüşlərin birində Allah Rəsulu (sallallahu əleyhi [və alihi] və səlləm) onu öz yerində qoydu, Əli ona dedi: Məni qadınlar və uşaqların yanında qoyursan? Allah Rəsulu ona dedi: “Məgər razı olmazsan ki, sənin mənə olan nisbətin Harunun Musaya olan nisbəti kimi olsun, bir şərtlə ki, məndən sonra peyğəmbər yoxdur?” (İkinci budur ki, Peyğəmbərin) Xeybər günü belə dediyini eşitdim: “Sabah bayrağı elə bir kəsə verəcəyəm ki...” sonra hadisəni qeyd edir. (Və üçüncü budur ki) “De: gəlin biz öz oğlanlarımızı, siz də oğlanlarınızı çağırın...” ayəsi nazil olan zaman Allah Rəsulu Əlini, Fatiməni, Həsən və Hüseyni çağırdı və dedi: “İlahi, bunlar mənim Əhli-Beytimdirlər”. Bunu Müslim və Tirmizi də (öz kitablarında) qeyd etmişlər.

Əli əl-Qari, Mirqat əl-məfatih şərh mişkat əl-məsabih, c.11, s.287; Dar əl-Kutub əl-İlmiyyə, Beyrut, 1422/2001; təhqiq: Camal əl-İtani

Rəvayətdən göründüyü kimi, Əli əl-Qari rəvayətə “يسب” - “أبا تراب” ifadəsini əlavə etmiş və açıqca rəvayətdə Muaviyənin Sədə əmrinin Əlini (ə) söyməkdən ibarət olduğunu göstərmişdir.

5.ƏLLAMƏ NURƏDDİN ƏS-SİNDİ

Hənəfi məzhəbinin digər məşhur nümayəndəsi Nurəddin əs-Sindi “Sünən İbn Macə” kitabının şərhində Müaviyənin Hz..Əlini (əleyhis-səlam) təhqir etməsi barədə səhih bir rəvayətin izahında yazır:

قوله : ( فنال منه ) أي نال معاوية من علي ووقع فيه وسبه بل أمر سعدا بالسب كما قيل في مسلم والترمذي ومنشأ ذلك الأمور الدنيوية التي كانت بينهما – ولا حول ولا قوة إلا بالله – والله يغفر لنا ويتجاوز عن سيئاتنا ومقتضى حسن الظن أن يحمل السب على التخطئة ونحوها مما يجوز بالنسبة إلى أهل الاجتهاد لا اللعن وغيره

Rəvayətdəki bu sözə gəlincə: “O onu təhqir etdi”, yəni: Müaviyə Əlini təhqir edib, barəsində pis söz dedi və söydü. Hətta o – Müslimdə və Tirmizidə də deyildiyi kimi – Sədə də əmr verir ki, Əlini söysün! Bunun mənşəyi onlar arasında olan dünyəvi işlər idi. La havlə və la quvvətə illa billah. Allah bizi bağışlasın və pis əməllərimizdən keçsin. Hüsnü zənnin gərəyi budur ki (!), “söymək” sözünü “lənət” və s. kimi şeylərə yox, “xətalı bilmək” və s. kimi ictihad əhli barəsində düşünülməsi caiz olan şeylərə aid edək.

Haşiyət əs-Sindi əla İbn Macə, c.1, s.86; Dar əl-Marifə, Beyrut

6. ŞEYXUL-İSLAM İBN TEYMİYYƏ ƏL-HƏRRANİ

Bu gün özlərinə “sələfi” deyən və “sələfi-salihin” yolunda olduqlarını hər addım başı təkrar edən vəhhabilərin ən hörmət etdikləri “Şeyxul-İslam” İbn Teymiyyə öz aləmində Əllamə Hilliyə yazdığı “rəddiyə”də “Səhih Müslim”də nəql edilən rəvayətdə Muaviyənin Sədə İmam Əlini (əleyhis-səlam) söyməsini əmr etdiyini inkar etmir və sadəcə hədisdə sadalanan fəzilətlərin təkcə Əliyə (əleyhis-səlam) olmadığını iddia edir və bu istiqamətdə rəddiyə verməklə kifayətlənir:

وأما حديث سعد لما أمره معاوية بالسب فأبى فقال ما منعك أن تسب علي بن أبي طالب فقال ثلاث قالهن رسول الله صلى الله عليه و سلم فلن أسبه لأن يكون لي واحدة منهن أحب إلي من حمر النعم الحديث فهذا حديث صحيح رواه مسلم في صحيحه وفيه ثلاث فضائل لعلي

Sədin hədisinə gəldikdə isə, hansı ki, Muaviyə ona Əlini təhqir etməyi (söyməyi) əmr edir və o qəbul etmir. Bu zaman Muaviyə deyir: “Sənə Əli b. Əbi Talibi söyməyə nə mane olur?" Səd də cavab verir ki: "Rəsulullah (s.ə.v) (Əli haqqında) üç şey deyib ki, mən heç vaxt onu söymərəm. Əgər həmin üç şeydən biri mənim olsaydı, (bu) mənə qırmızı rəngli dəvə sürüsündən daha sevimli olardı... Bu hədis səhihdir və Müslim onu "əs-Səhih" kitabında rəvayət edib. Orada Əli barədə üç fəzilət var.

İbn Teymiyyə, Minhacus-sunnə ən-nəbəviyyə, c.5, s.42; Məktəbə İbn Teymiyyə, Qahirə, 1406/1986

İbn Teymiyyə Hz.Əlinin (əleyhis-səlam) səhabə və tabeinlər tərəfindən lənətlənməsi və ona qarşı düşmənçilik göstərilməsindən qətiyyən narahat olmamışdır. Ona görə də “Səhih Müslim”dəki rəvayətdə Muaviyəni müdafiə etməyə heç cəhd də etməmişdir. Niyə də etsin ki? Axı onun fikrincə səhabələrin əksəriyyəti onu lənətləmiş və ona qaşrı buğz etmişlər. O yazır:

أن الله قد اخبر انه سيجعل للذين آمنوا وعملوا الصالحات ودا وهذا وعد منه صادق . ومعلوم أن الله قد جعل للصحابة مودة في قلب كل مسلم ، لا سيما الخلفاء رضي الله عنهم ، لا سيما أبو بكر وعمر ، فان عامة الصحابة والتابعين كانوا يودونهما وكانوا خير القرون ، ولم يكن كذلك علي ، فان كثيراً من الصحابة والتابعين كانوا يبغضونه و يسبونه و يقاتلونه

Allah-Təala möminlərə və əməli salehlərə qarşı (qəlblərdə) sevgi qoyacağını xəbər vermişdir. Bu da Onun (Allahın) doğru vədidir. Məlumdur ki, Allah-Təala səhabələrə qarşı bütün müsəlmanların qəlbində məhəbbət qoymuşdur; xüsusilə də Əbu Bəkr və Ömərə qarşı. Doğrudan da, səhabələrin və tabeinlərin hamısı onların hər ikisini sevirdilər və onlar (səhabə və tabeinlər) ən xeyirli zamanda yaşayan şəxslər idilər. Amma vəziyyət Əli üçün belə deyildi. Səhabə və tabeinlərin əksəriyyəti ona qarşı buğz (düşmənçilik) etmiş, onu lənətləmiş və onunla vuruşmuşlar.

İbn Teymiyyə, Minhacus-sunnə ən-nəbəviyyə, c.7, s.137-138; Məktəbə İbn Teymiyyə, Qahirə, 1406/1986

7. HAFİZ İBN HƏCƏR ƏL-ƏSQƏLANİ

İbn Həcər əl-Əsqəlaninin Əbu Yalədən nəql etdiyi və sənədində problem olmadığını bildirdiyi rəvayətdən aşkar görünür ki, Səd ibn Əbi Vəqqasa Hz.Əlinin (əleyhis-səlam) söyülməsi üçün ciddi təzyiqlər olub. O yazır:

ووقع في رواية عامر بن سعد بن أبي وقاص عند مسلم والترمذي قال : " قال معاوية لسعد : " ما منعك أن تسب أبا تراب ؟ قال أما ما ذكرت ثلاثا قالهن له رسول الله - صلى الله عليه وسلم - فلن أسبه " فذكر هذا الحديث وقوله : لأعطين الراية رجلا يحبه الله ورسوله وقوله : لما نزلت فقل تعالوا ندع أبناءنا وأبناءكم دعا عليا وفاطمة والحسن والحسين فقال : اللهم هؤلاء أهلي وعند أبي يعلى عن سعد من وجه آخر لا بأس به قال : لو وضع المنشار على مفرقي على أن أسب عليا ما سببته أبدا .

Müslimdə və Tirmizidə Amir ibn Səd ibn Əbi Vəqqasdan nəql edilən rəvayətdə deyilir: “Müaviyə Sədə dedi: Sənə Əbu Turabı söyməyə nə mane olur?” Səd dedi: “Allah Rəsulunun (s.ə.a.s) onun barəsində dediyi üç şeyi xatırladığım müddətcə, onu əsla söymərəm.” Sonra bu hədisi və bu sözü qeyd edir: “Bayrağı elə bir şəxsə verəcəyəm ki, Allah və Rəsulu onu sevir.” Sonra bu sözü qeyd edir: “ “De, gəlin biz öz oğlanlarımızı çağıraq, siz də öz oğlanlarınızı...” ayəsi nazil olan zaman Əlini, Fatiməni, Həsən və Hüseyni çağırdı və dedi: “İlahi, bunlar mənim ailəmdirlər.” Əbu Yalə isə Səddən başqa bir şəkildə nəql edir ki – hansı ki, bunda bir problem yoxdur –, Səd dedi: “Əlini söyməyim üçün hətta boynuma mişar da qoyulsa, əsla onu söymərəm.”

İbn Həcər əl-Əsqəlani, Fəth əl-Bari fi şərh sahih əl-Buxari, c.7, s.91; təhqiq: Əbd əl-Qadir Şeybə əl-Həmmad

Əbu Yalənin rəvayəti aşkar şəkildə göstərir ki, Bəni-Uməyyənin lap ilk zamanlarından Əlini (ə) söymək məcburi və geniş yayılmış bir iş olub.

8. ŞEYX MUQBİL ƏL-HADİ ƏL-VADEİ

Müasir alimlərdən olan Şeyx Muqbil əl-Hadi əl-Vadei isə çox qəribə bir metod seçib. O Muaviyənin Səd ibn Əbi Vəqqasa nə əmr etdiyini gözəl bilir və bunu etiraf edir, lakin açıq şəkildə adını qeyd etmir. O yazır:

ودعا بعض الأمويين سعد بن أبي وقاص ليسب عليا، فما فعل، قالوا: ما منعك أن تسب عليا؟

Əməvilərdən “biri” Səd ibn Əbi Vəqqası Əlini söyməyə çağırır. Səd bunu etmir. Ona “deyirlər”: Sənə Əlini söyməyə nə mane oldu?

Tuhfat al-mucib əla əsilət əl-həzir vəl-ğərib, s.9; Dar əl-Əsar, Səna (Yəmən), 1421/2000

9. ŞEYX HƏSƏN İBN ƏLİ ƏS-SƏQQAF

Digər bir əhli-sünnə alimi və həmçinin, müasir sələfilərin qənimlərindən olan Şeyx Həsən ibn Əli əs-Səqqaf yazır:

وقد أمر معاوية الناس حتي كبار الصحابة أن يسبوا سيدنا علياً عليه السلام والرضوان الذي قال فيه رسول الله صلي الله عليه وسلم كما في صحيح مسلم وغيره : «لا يحبك إلا مؤمن ولا يبغضك إلا منافق» و قوله صلي الله عليه وسلم كما في الحديث الصحيح في مسند احمد وغيره : «من سب عليا فقد سبي» و قد ثبت أن معاوية كان ينال من سيدنا علي عليه السلام ويأمر بذلك ، ففي صحيح مسلم عن عامر بن سعد بن أبي وقاص عن أبيه قال : أمر معاوية بن أبي سفيان سعداً فقال ما منعك أن تسب أبا التراب ؟! فقال : أما ذكرت ثلاثاً قالهن رسول الله صلي الله عليه وسلم فلن أسبه ، لأن تكون لي واحدة منهن أحب إلي من حمر النعم ...

Müaviyə camaata və hətta böyük səhabələrə belə əmr etmişdi ki, ağamız Əlini (ona salam və cənnət olsun) söysünlər. Hansı ki, Səhihi-Müslimdə və sair kitablarda da gəldiyi kimi Allah Rəsulu (sallallahu əleyhi [və alihi] və səlləm) onun barəsində demişdir: “Səni yalnız mömin sevər, sənə yalnız münafiq düşmən olar”. Habelə, o Həzrət (sallallahu əleyhi [və alihi] və səlləm) – Əhmədin Müsnədində və sair kitablarda gələn səhih hədisdə deyildiyi kimi –buyurmuşdur: “Kim Əlini söysə, məni söymüşdür.” Sabit olmuşdur ki, Müaviyə, ağamız Əlini söyür və buna əmr edirdi. Səhihi-Müslimdə Amir ibn Səd ibn Əbi Vaqqasdan nəql edilir və o da öz atasından nəql edir ki: “Müaviyə ibn Əbi Süfyan Sədə əmr edib dedi: Sənə Əbu Turabı söyməyə nə mane olur?...”

Səhifə 12-də deyir:

وقد أمر معاوية ولاته أن يشتموا ويسبوا سيدنا علياً ويأمروا الناس بذلك

Müaviyə öz valilərinə əmr etmişdi k, ağamız Əlini təhqir edib söysünlər və camaata da bunu əmr etsinlər.

Həsən ibn Əli əs-Səqqaf, Zəhr ər-Reyhan, s.11-12; Dar əl-İmam ər-Ravas, Beyrut

Bu qədər dəlillərdən sonra qərar verməyi insaflı oxucuların öhdəsinə buraxırıq.