Dörd əhli-sünnə imamı "Bismillah"ın namazda deyilib-deyilməməsi barədə ixtilaf etmişlər. Maliki məzhəbinin banisi İmam Malik vacib namazlarda "Bismillah"ın deyilməsini tamamilə rədd etmişdir, lakin Əbu Hənifə və Əhməd ibn Hənbəl buna yalnız sakit oxunması şərtilə icazə vermişlər. İmam Şafei isə sakit qılınan namazlarda sakit, ucadan qılınan namazlarda isə ucadan deyilməsinə icazə vermişdir. Əhli-sünnənin maliki məzhəbli məşhur alimlərin olan İbn Rüşd yazır:
1. İbn Rüşd əl-Qurtubi
اختلفوا في قراءة بسم الله الرحمن الرحيم في افتتاح القراءة في الصلاة ، فمنع ذلك مالك في الصلاة المكتوبة جهرا كانت أو سرا ، لا في استفتاح أم القرآن ، ولا في غيرها من السور ، وأجاز ذلك في النافلة .
وقال أبو حنيفة ، والثوري ، وأحمد : يقرؤها مع أم القرآن في كل ركعة سرا ، وقال الشافعي : يقرؤها ولا بد في الجهر جهرا ، وفي السر سرا ، وهي عنده آية من فاتحة الكتاب ، وبه قال أحمد ، وأبو ثور ، وأبو عبيد .
“Alimlər namazda qiraətə başlarkən “bismilləhir-rahmənir-rahim” cümləsinin oxunub-oxunmaması mövzusunda müxtəlif fikirlər söyləmişlər. Malik vacib namazlarda istər “fatihə” surəsində, istərsə də digər surələrdə bu cümlənin aşkar və ya asta səslə oxunmasını icazəli bilməmişdir. Müstəhəb namazlarda isə icazəli bilmişdir. Əbu Hənifə, Səvri və Əhməd demişlər ki, hər rəkətdə “fatihə” ilə birgə asta şəkildə oxunsun. Şafei isə demişdir ki, bu cümlə aşkar səslə qılınan namazda aşkar səslə, asta səslə qılınan namazlarda isə asta səslə oxunmalıdır. Şafeinin nəzərində bu cümlə “fatihə” surəsinin bir parçasıdır. Əhməd, Əbu Səvr və Əbu Übeyd də belə düşünmüşlər”.
Fotoşəkil: İbn Rüşd əl-Qurtubi, “Bidayətül-müctəhid və nihayətül-müqtəsid”, səh.151; “Beytül-Əfkar”, ər-Riyad, Səudiyyə Ərəbistanı, 2007; təhqiq: Yusif ibn Əhməd əl-Bəkri
Şübhəsiz ki, bu rəylərin hamısı eyni zamanda düz ola bilməz, bunlardan yalnız biri düzdür. Bəs hansı? Əhli-beytin (əleyhimussəlam) bu barədə fikri nə idi? Gəlin bu suala əhli-sünnə alimlərinin əsərlərindən cavab tapaq.
2. Fəxrəddin ər-Razi
روى البيهقي في " السنن الكبير " عن أبي هريرة قال: كان رسول الله صلى الله عليه وسلم يجهر في الصلاة ببسم الله الرحمن الرحيم، ثم إن الشيخ البيهقي روى الجهر عن عمر بن الخطاب، وابن عباس، وابن عمر، وابن الزبير، وأما أن علي بن أبي طالب رضي الله عنه كان يجهر بالتسمية فقد ثبت بالتواتر، ومن اقتدى في دينه بعلي بن أبي طالب فقد اهتدى، والدليل عليه قوله عليه السلام: اللهم أدر الحق مع علي حيث دار.
“Beyhəqi “əs-Sünənün-kubra” kitabında Əbu Hüreyrədən belə nəql etmişdir: “Allah Rəsulu (sallallahu əleyhi [və alihi] və səlləm) namazda “bismilləhir-rahmənir-rahim”-i aşkar səslə oxuyardı.” Şeyx Beyhəqi aşkar səslə oxumaq məsələsini Ömər ibn əl-Xəttabdan, İbn Abbasdan, İbn Ömərdən və İbn Zübeyrdən də nəql etmişdir. Əli ibn Əbu Talibə (Allah ondan razı olsun) gəlincə isə, o bu cümləni aşkar səslə oxuyardı. Əlinin belə etməsi mütəvatir şəkildə nəql olunmuşdur. Kim dinində Əliyə tabe olsa, hidayət olar (doğru yolda olar). Buna dəlil, Peyğəmbərin (əleyhissəlam) “İlahi, Əli hara getsə, haqqı onunla birgə et!” kəlamıdır.”
Fotoşəkil: Fəxrəddin ər-Razi, “Təfsirul-Kəbir”, c.1, səh. 210; “Darul-fikr”, Beyrut, 1401/1981
Göründüyü kimi, İmam Əlinin (əleyhissəlam) əməlindən göründüyü kimi, Peyğəmbər (sallallahu əleyhi və alihi və səlləm) sünnəsinə əsasən "Bismillah" ucadan oxunmalıdır.
3. Nizaməddin Həsən ibn Muhəmməd ibn Hüseyn əl-Qummi ən-Nişapuri
وكان مذهبه الجهر بها في جميع الصلوات , وقد ثبت هذا منه تواتراً ومن اقتدى به لن يضل. قال صلى الله عليه وسلم: "اللهم أدر الحق معه حيث دار".
“O (Əli ibn Əbu Talib) bütün namazlarda “bismilləhir-rahmənir-rahim”-i aşkar səslə oxuyardı. Bu məsələ mütəvatir şəkildə nəql olunmuşdur. Kim ona tabe olsa, əsla azmaz. Peyğəmbər (sallallahu əleyhi [və alihi] və səlləm) buyurmuşdur ki: “İlahi, hara getsə, haqqı onunla birgə et”.”
Fotoşəkil: Nizaməddin Həsən ibn Muhəmməd ibn Hüseyn əl-Qummi ən-Nişapuri, “Təfsirü-ğəraibil-Quran və rəğaibil-furqan”, c.1, s.89; “Darul-kutubil-ilmiyyə”, Beyrut.
4. Əbu Bəkr əl-Beyhəqi
Əbu Bəkr əl-Beyhəqi Peyğəmbər (s.ə.a) ailəsinin “bismilləhir-rahmənir-rahim”-in aşkar səslə deyilməsi barədə yekdil fikirdə olduğunu rəvayət etmiş, sonda doğru olan fikrin də bu olduğunu bildirmişdir.
وَرُوِّينَا عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ، أَنَّهُ قَالَ: " اجْتَمَعَ آلُ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ عَلَى الْجَهْرِ بِ {بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ} [الفاتحة: 1] " وَرُوِّينَا عَنْ عَطَاءٍ، وَطَاوُسٍ، وَمُجَاهِدٍ، وَسَعِيدِ بْنِ جُبَيْرٍ، وَعِكْرِمَةَ، وَالزُّهْرِيِّ. وَأَمَّا حَدِيثُ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ فِي افْتِتَاحِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وَغَيْرِهِ بِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ فَإِنَّهُ إِنَّمَا قُصِدَ بِهِ بَيَانُ ابْتِدَائِهِمْ بِسُورَةِ الْفَاتِحَةِ قَبْلَ مَا يُقْرَأُ بَعْدَهَا وَمَنْ رُوِيَ عَنْهُ أَنَّهُ لَمْ يَجْهَرْ بِهَا فَإِنَّهُ لَمْ يَسْمَعْهُ، وَمَنْ رُوِيَ عَنْهُ الْجَهْرَ فَإِنَّهُ أَدَّى مَا سَمِعَ، وَالْقَوْلُ قَوْلُ مَنْ سَمِعَ دُونَ مَنْ لَمْ يَسْمَعْ، ثُمَّ هُوَ مِنَ الِاخْتِلَافِ الْمُبَاحِ، وَاللَّهُ أَعْلَمُ )
Bizə Cəfər ibn Muhəmmədin [İmam Baqirin] belə dediyi nəql olunmuşdur: “Muhəmməd (sallallahu əleyhi [və alihi] və səlləm) ailəsi “bismilləhir-rahmənir-rahim”-in aşkar səslə deyilməsi üzərində icma etmişdir”.
Bizə Əta, Tavus, Mücahid, Səid ibn Cübeyr, İkrimə və Zühridən də [namazda “bismilləhir-rahmənir-rahim”-in aşkar səslə deyilməsinin vacibliyi] nəql olunmuşdur. Ənəs ibn Malikin Peyğəmbərin (sallallahu əleyhi [və alihi] və səlləm) və başqalarının namaza “əlhəmdulilləhi rabbil-aləmin” ayəsi ilə başladığını bildirən hədisinə gəlincə isə, bununla onların başqa surələrlə deyil, məhz fatihə surəsi ilə namaza başladıqları nəzərdə tutulmuşdur.
Peyğəmbərin “bəsmələ”ni aşkar səslə oxumadığını nəql edən şəxslər, Peyğəmbərin aşkar səslə oxumasını eşitməmişlər, Peyğəmbərin “bəsmələ”ni aşkar səslə oxuduğunu nəql edən şəxslər isə eşitdiklərini nəql etmişlər. Buna əsasən, doğru olan Peyğəmbərin “bəsmələ”ni aşkar səslə oxuduğunu eşidənlərin nəzəridir.”
Fotoşəkil: Əbu Bəkr əl-Beyhəqi, "Əs-Sünənüs-suğra", c.1, s.155; 1410/1989, Kəraçi, Pakistan; təhqiq: Əbdül-Müni Əmin əl-Qələci
Əhli-sünnənin əksinə olaraq, şiə fiqhinə görə "Bismillah" ucadan oxunmalıdır.
Qədim şiə alimlərindən olan Şeyx Tusi yazır:
يجب الجهر ببسم الله الرحمن الرحيم في الحمد، وفي كل سورة بعدها، كما يجب بالقراءة هذا فيما يجب الجهر فيه، فإن كانت الصلاة لا يجهر فيها استحب أن يجهر ببسم الله الرحمن الرحيم
“Həmd surəsini və ondan sonra oxunacaq hər bir surəni oxuyarkən “bismilləhir-rahmənir-rahim”-i aşkar səslə oxumaq vacibdir. Bu, aşkar səslə qılınması vacib olan namazlarda belədir. Aşkar səslə qılınmayan namazlara gəlincə isə, bu namazlara “bismilləhir-rahmənir-rahim”-i aşkar səslə oxumaq müstəhəbdir.”
Fotoşəkil: Şeyx Tusi, “əl-Xilaf”, c.1, səh.331; “Müəssəsətün-nəşril-islami”, Qum
Əgər haqq yolçularının yolunda olsanız, İslamın prinsipləri sizə aydın olacaq. Allah Rəsulunun da (sallallahu əleyhi və alihi və səlləm) bildirdiyi kimi, haqq hər zaman Əli (əleyhissəlam) ilədir. Bunu əhli-sünnə kitablarında səhih rəvayətlərdə də görmək olar:
Nurəddin əl-Heysəmi
وَعَنْ زَيْدِ بْنِ وَهْبٍ قَالَ: بَيْنَا نَحْنُ حَوْلَ حُذَيْفَةَ إِذْ قَالَ: كَيْفَ أَنْتُمْ، وَقَدْ خَرَجَ أَهْلُ بَيْتِ نَبِيِّكُمْ - صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ - فِرْقَتَيْنِ، يَضْرِبُ بَعْضُهُمْ وُجُوهَ بَعْضٍ بِالسَّيْفِ؟ فَقُلْنَا: يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ، وَإِنَّ ذَلِكَ لَكَائِنٌ؟ فَقَالَ بَعْضُ أَصْحَابِهِ: يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ، فَكَيْفَ نَصْنَعُ إِنْ أَدْرَكْنَا ذَلِكَ الزَّمَانَ؟ قَالَ: انْظُرُوا الْفِرْقَةَ الَّتِي تَدْعُوا إِلَى أَمْرِ عَلِيٍّ فَالْزَمُوهَا، فَإِنَّهَا عَلَى الْهُدَى.
Zeyd ibn Vəhbdən belə nəql olunur: Biz Hüzeyfənin başına yığışmışdıq. Hüzeyfə dedi:
– Peyğəmbərinizin (sallallahu əleyhi [və alihi] və səlləm) Əhli-Beyti iki dəstəyə ayrılıb bir-birlərinin üzərinə qılınc çəkdikləri vaxt nə edəcəksiniz?
Biz dedik:
– Ey Əbu Abdullah, belə bir şey olacaq?
Onun yoldaşlarından biri dedi:
– Ey Əbu Abdullah, o zamanı görsək, necə hərəkət edək?
Dedi:
– Baxın görün hansı firqə Əlinin işinə tərəf dəvət edirsə, o firqəyə tabe olun; həqiqətən də o firqə doğru yoldadır”.
Ardınca Heysəmi deyir:
رَوَاهُ الْبَزَّارُ، وَرِجَالُهُ ثِقَاتٌ.
“Bunu Bəzzar nəql etmişdir. Raviləri siqədir”.
Fotoşəkil: Nurəddin əl-Heysəmi, “Məcməüz-zəvaid”, c.7, səh.339, hədis 12033; “Darul-kutubil-ilmiyyə”, Beyrut
Digər bir yerdə yazır:
وَعَنْ أَبِي ذَرٍّ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ - صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ - لِعَلِيٍّ: " يَا عَلِيُّ، مَنْ فَارَقَنِي فَارَقَ اللَّهَ، وَمَنْ فَارَقَكَ يَا عَلِيُّ فَارَقَنِي".
Əbu Zərdən belə nəql olunur:
Allah Rəsulu (sallallahu əleyhi [və alihi] və səlləm) Əliyə dedi: “Ey Əli, kim məndən ayrılsa, Allahdan ayrılar. Kim səndən ayrılsa, məndən ayrılar”.”
Ardınca Heysəmi deyir:
رَوَاهُ الْبَزَّارُ، وَرِجَالُهُ ثِقَاتٌ.
“Bunu Bəzzar nəql etmişdir. Raviləri siqədir”.
Fotoşəkil: Nurəddin əl-Heysəmi, “Məcməüz-zəvaid”, c.9, səh.130, hədis 14771; “Darul-kutubil-ilmiyyə”, Beyrut
313news.net